Suirbhé de Nuacht Foinse Ghaeilge

A review in Irish of the the Irish media scene. Native Irish speakers should ignore any errors on my part in relation to grammar etc.

Tháinig aoibh uirthi ar an dearcadh an teanga ghaeilge nuair a aithin an AE an teanga sa Eoraip. Creidiúint a thabhairt do rudaí ghaeilge, agus bhí na daoine Éireanneach agus an rialtas sásta leis an cinneadh. Tháinig fás agus forbairt nua, agus beo nua ar an teanga dhúchais. Sásta freisin – na cabhail náisiúnta aire a thabhairt do árdu rudaí faoi ghaeilge agus an cultúir ghaeilge – An Foras Teanga, Foras na Ghaeilge, Gael Linn, Bord Fáilte, Údarás na Gaeltachta, Comhaltas Ceoltóirí Eireann, Cáirde na Cruite, Cló lar-Chonnachta, An Coimisiun le Rinci Gaelacha, An Comhdhail, agus eagraíochtí eile. “BunaíodhÚdaras na Gaeltachta sa bhliain 1980 faoin Acht um Údarás na Gaeltacha, 1979, agus tá sé ag togail ar an obair a rinne Gaeltarra Éireann (1957-1979).” (Suiomh gréasán Údarás na Gaeltacha).
Istigh i nuacht, agus rudaí eile sa ghaeilge, tá a lán foinse: páipéir as ghaeilge, raidió agus telífís. Mar shampla:
· Foinse: Is é Seán Ó Mainnín an eagarthoir sa páipéar seo, agus tháinig sé go dtí an coláiste, agus thug sé caint ar foinse. Dúirt sé go raibh “tábhachtach ar líofa na teanga ghaeilge,” agus cuir béim speisialta ar an líofa. An priomhscéal ar 16 Aibreán 2006 “Náire an Aire”: caint ó tAire Oideachais Máire Ó Annafin cén fath níl aon caint ar na daltaí scoile nuair a d’imigh said na scoileanna. Foilsítear ‘Foinse sa Rang’ gach bhliain do daltaí scoile agus muinteoirí. Is é ‘príomhfhoinse múineadh/staidéar’. Tá Foinse láidir i measc státseirbhísigh agus lucht eagraíochtaí agus Gaeltachta freisin. Sa páipéar píosa ar an ‘nuacht, cursaí spóirt, cursaí sóisialta agus eacnamaíochta, coireanna agus cuiseanna dlí, féilte agus fleadhanna’, agus rudaí mar sin de.
· Lá: Páipéar nuacht. Sanailt spéisialta, mar shampla, ar an 21 Aibreán 2006, píosa ar an Éiri Amach agus an ainm duit “Cinsireacht ar stampa ‘1916’?” Nuacht náisiúnta agus idirnáisiúnta, tuairim, eagarfhocal, siamsaíocht, fógraíocht, liosta teilifís agus raidió, comórtaisí agus Spórt Lá. Concubhar Ó Liatháin is é an eagarthóir.
· Colún sa Irish Times ar cursaí reatha: Rudaí polaitiocht sa colún seo. Máiréad Ní Chinnéide í scribhneoirí amháin. Tuarascáil sa páipéar ar 12th Aibrean – an ainm duit “Reibiliúnaigh Eaglais na hÉireann.” Ó am go cheile, tuarascáil speisialta, mar shampla, nuactlitir cuamsitheach faoi d’Éirí Amach na Cásca 1916.
· Saol: Foilsítear an páipéar gach mí.
· TG4: Ros na Rún é chlár amháin. Seo stáisiún náisiúnta agus craoladh scannán, faisnéise, cláracha ceoil agus spóirt – rugbaí agus an Chorn Ceilteach. Seirbhíse poiblí. Tá a lán daoine ag obair ar an stáisiún seo – lánaimseartha. “Tá aitheantas náisiúnta agus gradaim agus duaiseanna náisiúnta agus idirnáisiúnta faighte ag cláracha TG4.” Gearrliostadh gach bliain.
· RTE: Clár cosúil Seachtain, Scannal, agus An Nuacht. Clár freisin ar RTE raidió. Le déanaí, craolann ‘Arts Lives on RTÉ 1’, clár ar Myles na gCopaleen – Flann Ó Brian – agus an colún sa Irish Times ‘Cruiskeen Lawn’. Bhí said ag caint ar an litriocht sa leabhair ‘An Béal Bocht’ agus “An t-Oileaneach le Tómas”, agus bhí caint aiochta cosúil le Damien Kieberd.
· Raidió na Life: “Tá thart ar 13,000 éisteoiri ag an stáisiún” seo. “Is í Maebh Ní Fhallúin bainisteoir an stáisiún agus Muiris Ó Fiannachta an stúirthóir clár.” Déir Maebh “gur buntaiste mór í an ghaeilge do dhuine ar bith a thaistíonn uaidhfuathi bheith ag obair ‘sna meáin’ cumársáide.”
· Raidió na Gaeltachta: “Céiliúiradh an stáisiún 30 bliain um Cháisc 2002.” Tá “chláracha nuachta agus cursaí reatha ag craoladh, irischláracha, cláracha ceoil de gach cineál, spórt, díospoireachtaí agus siamsaiocht” ar an stáisiún seo. Mean-eisteachta 150,000 duine.
· Comhar: Díol an iris seo bhun 1,000 daoine acu. Foilsítear píosa chritic, scríbhneoireacht agus cursaí reatha sa iris seo. Liosta leabhair nua as ghaeilge freisin.
· Feasta: Foilsítear gach mí. Sa Feasta tá píosa litríocht, eolaíocht agus polaitiocht, ghearrscéalaiocht le údar Eireanneach agus d’fhilí. Ardán freisin, seirbhís léirmheastóireachta a thug said. Míreanna freisin. Pádraig Mac Fhearghusa é an eagarthóir.
· An tUltach: Údar amhain sa iris seo é Lorcán Ó Muireadhaigh, nuair a bunaiodh an tUltach i 1924. B’fhéidir 1927, mar tá caint ar an idirlíon ar griangrafanna agus an eisiúint céad. Scéalta le traidisiún Ultach.
· An idirlíon: Suíomh gréasán, mar shampla: www.nuacht.com www.gaelport.com www.beo.ie www.tg4.ie www.foinse.ie www.irishnews.com (An tEolas), www.ireland.com, http://www.aistriuchan.oegaillimh.ie www.dailyireland.com www.rte.ie www.bbc.co.uk/northernireland/irish (Clár cosúil le SRL). Foilsítear an idirlion a lan nuacht, spoirt etc. www.litriocht.com (Díol an suíomh gréasán seo leabhair as ghaeilge, léirscáileanna, scannáin agus rudaí mar sin). www.fiosfeasa.com www.comhluadar.ie www.antoireachtas.ie (comórtais liteartha, ceoil)
· Irisí eile: An Sagairt.
· Agus: Foilsítear scéalta traidisiún Muimhneach
· Scéala: Iris eile.
· An Timire: “Tá 's d'aidhm ag An Timire an ghluaiseacht seo a nascadh le spioradáltacht na tíre seo de réir meon dara Comhairle na Vatacáine.” (Suíomh gréasán: An Timire). Foilsítear ceathar sa bhliain ar an iris religiúin. Sa Samhradh 2001 scríobh an Cairdinéal Deasún Ó Conaill airteagal, agus an ainm duit: “Cuimhne na hEaglais.”
· An Phoblacht: Nuacht ós tuaisceart. Dearcadh Caitliceach.
· Cuisle: Iris nua. Foilsítear gach mí. Cursaí reatha, an timpeallacht, spóirt, siamsa agus rudaí mar sin de. Bunaíodh í Méan Fomhair 1998. Foilsítear freisin taisteal agus techneolaíocht nua.
· An Sunday Tribune: Ó am go cheile, mapaí agus cairtí ar ábhar speisialta, cosúil le “An Domhan atá Timpeall Orainn.” Ar taobh amháin as Béarla, agus ar an dtaobh eile as teanga ghaeilge, agus taispeánann huimhreacha agus staidreamh spéisiúil agus firicí faoi timpeallacht. Mar shampla seo.
· An Gúm agus Áis (leabhar nua as ghaeilge). Teacht foilsitheoireacht.
· Nuachtlitir, mar shampla, ar an idirlíon – ealaín na gaeltachta.

Mo Smaointe agus mo taighde féin

Gan dabht, tá na foinse as ghaeilge ag dul faoi fás mhór, agus ag d’éiri suas i measc smaointe na daoine.
Chomh maith le sin, is freagreacht faoi an tAcht na dteangacha Oifigiúla 2003 ar an rialtas “Leagtar síos san Acht próiseas pleanála reachtúil chun a chinntiú go gcuirfear seirbhísí ar fáil sa Ghaeilge.” (An Suiomh gréasán: Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta). Is é tionscnamh mór, dúshlán mór, agus tasc mór. Síníodh ina dhlí Éireanneach i 2003.
“Is ciste é Ciste na Gaeilge a úsáidtear chun eagraíochtaí Gaeilge chomh maith le tionscadail ilghnéitheacha Ghaeilge a mhaoiniú.”
Is é sin contúirt! Níl difríochtaí mhór idir an iriseoireacht sa Ghaeilge agus sa Bhéarla, agus tá brú céanna ar na margadh. Go minic, d’éirigh foinse nuacht airgead; mar shampla, “scairchaipiteal é Comhar.”
Tá an uile chosúlacht go d’eiri suas an teanga ghaeilge, mar foghlaidh na múinteoirí an ábhar as úrlabhraí teanga – b’fhéidir sa teanglann saotharlann. Sa Eoraip d’ímigh páistí ós na scoileanna teangacha uaidh – An Fhrainc, An Gearmánach, An Spáinnis agus teanga dhúchais eile – agus b’fheidir gur foghlaimid rúdaí as na firicí sin.
Gan amhras, tá ró-tábhachtach ar dánta, scéalta, fíliocht agus litriocht, ach ní gá go gciallódh sin an cáint. Oiliúint níos fearr, léamha, tuairimíocht eile – rúdaí mar sin ro-tábhachtach.
Tá próifil ard ar an ghaeilge teanga anois!